(Semi-)autonome Vaartuigen
Aanvraag vaarvergunning onbemande vaart
28/11/2023
Op 16 juni 2021 verscheen het koninklijk besluit (KB) betreffende onbemande vaart in Belgische maritieme zones. Elk onbemand schip dat vaart in de Belgische maritieme zones is hierdoor verplicht een vaarvergunning aan te vragen en dient te zijn geregistreerd.
Een aanvraag voor een vaarvergunning wordt beoordeeld door de Minister bevoegd voor maritieme mobiliteit, op basis van een advies van DG Scheepvaart na het indienen van een project-specifiek technisch dossier. Afhankelijk van het opgegeven vaargebied, kan en project onderhevig zijn aan bijkomende voorwaarden die worden opgelegd door de regionale overheden.
Het centrale contactpunt van DG Scheepvaart voor alle vragen en communicatie betreffende onbemande vaart is mass@mobilit.fgov.be .
Toepassingsgebied
De term onbemand schip[1] wordt gedefinieerd in het KB en omvat alle types zeeschepen, waaronder onderwatervaartuigen, pleziervaartuigen, USV’s, drones, bemande en onbemande zeeschepen met geautomatiseerde navigatiefuncties en testvaartuigen. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een Belgisch zeeschip of een vreemd zeeschip.
Het KB is van toepassing op alle operaties van een onbemand schip in de Belgische maritieme zones, ook bij internationale reizen. De Belgische maritieme zones komen overeen met de territoriale wateren en de Exclusieve Economische Zone (EEZ). Operaties omvatten testen, commerciële en niet-commerciële inzet van een onbemand schip.
DG Scheepvaart speelt een actieve rol in het faciliteren van internationale projecten door samen te werken met andere kuststaten. Een voorbeeld hiervan is de Memorandum of Understanding on cooperation regarding the international operation of Maritime Autonomous Surface Ships (MASS).
Aanvraag vaarvergunning
De aanvrager van een vaarvergunning is de persoon[2] die de aansprakelijkheid met betrekking tot het onbemande schip opneemt.
Een aanvraag start met het indienen van het aanvraagformulier voor onbemande vaart. Het formulier heeft verschillende secties:
- Gegevens van de aanvrager
- Contactpunt
- Missie
- Vaargebied, werk of testgebied & route
- Gegevens van het vaartuig
- Bediening & controle
Aan de hand van een aanvraagformulier wordt het project gecategoriseerd en de inhoud van het technisch dossier bepaald.
Technisch dossier
Het doel van het technisch dossier is om een project te beoordelen op het gebied van veiligheid en bescherming van het mariene milieu. Het technisch dossier wordt samengesteld door de aanvrager. Na een positieve evaluatie wordt een vaarvergunning afgeleverd die het vaartuig de mogelijkheid geeft om activiteiten of testen uit te voeren in een bepaald gebied, voor een bepaalde tijd en onder de bijkomende voorwaarden die zijn opgenomen in de vaarvergunning.
De procedure die wordt gevolgd voor de beoordeling[3] van het technisch dossier doorloopt steeds vier stappen om een vaarvergunning onder de naam van een trial permit te bekomen. De vier stappen zijn: ConOps – Design – Operations – Mission planning. Nadat het ConOps, Design en Operations zijn afgewerkt kan het vaartuig worden onderworpen aan een inspectie om overeenstemming te beoordelen.
Afhankelijk van het vaargebied en de grootte en specifieke eigenschappen van het vaartuig, gebeurt de opvolging van het ConOps en het Design door een erkende organisatie of door de aanvrager zelf.
De risicobeoordeling aan de hand van risicoanalyses is onderdeel van het technisch dossier en gebeurt steeds door een gekwalificeerd persoon, in opdracht van de aanvrager. Het overblijvende risico wordt gemitigeerd door het design en de operations maximaal uit te werken en op elkaar af te stemmen. De eerste beoordeling vindt plaats tijdens de ontwerpfase (Design). De tweede beoordeling gebeurt bij het uitwerken van de operations. De derde beoordeling gebeurt na het opstellen van de mission planning.
Tijdens de drie afzonderlijke beoordelingen zal er speciale aandacht zijn voor zowel connectiviteit als cyber security.
Direct supervision is de continue supervisie van het onbemande vaartuig al dan niet in combinatie met de afstandsbesturing, vanop een geschikt bemand vaartuig (ondersteunend vaartuig) in de directe nabijheid van het onbemande vaartuig. Direct supervision kan het proces vergemakkelijken doordat bepaalde risico’s of niet-overeenstemming met wetgeving wordt opgevangen door de aanwezigheid van een ondersteunend vaartuig.
Vaarvergunning
Het doel van een vaarvergunning is het uitreiken van een officiële toelating om met een afwijkend onbemand vaartuig de in de vergunning beschreven operaties uit te voeren in de BMZ onder de toegestane condities.
Met een trial permit kan een onbemand schip een trial uitvoeren zoals beschreven in de verkregen vaarvergunning. Een trial permit is steeds zeer beperkt in tijd (max. 3 maanden).
Het verkrijgen van een mission permit start met een trial-fase. Deze fase eindigt met de rapportering en een evaluatie van de trial door DG Scheepvaart. Na de evaluatie volgt een beslissing, namelijk:
- Er zijn aanpassingen nodig aan het ConOps, het design, de operations en/of de mission planning. Na een positieve beoordeling van de aanpassingen wordt een nieuwe trial permit uitgereikt.
- Het onbemand vaartuig krijgt een mission permit, waardoor het vaartuig gedurende een langere tijd operaties kan uitvoeren onder de beschreven condities in een bepaald vaargebied.
- Het design en/of de missie zijn een ernstig gevaar voor de veiligheid en/of de bescherming van het mariene milieu. Er wordt geen nieuwe vaarvergunning uitgereikt.
Elke test of missie eindigt met een rapportering van de afgelegde afstanden, de tijdsduur van onbemande vaart en een overzicht van de (noodzakelijke) menselijke tussenkomsten.
Registratie
Elk onbemand schip dat vaart in de Belgische maritieme zones heeft registratieplicht. Een onbemand schip kan geregistreerd zijn in een buitenlands register of worden geregistreerd in België. De evaluatie van een buitenlands register maakt deel uit van het technisch dossier. Voor een registratie in België zijn er verschillende mogelijkheden, afhankelijk van het type vaartuig en het vaargebied. De verschillende scheepsregisters zijn:
- Bijzonder register van onbemande schepen
- Bijzonder register van overheidsvaartuigen
- Zeeschepenregister
- Register der pleziervaartuigen
Voor het varen in de Belgische maritieme zones is een registratie als onbemand schip in het register voor onbemande schepen voldoende.
Voor internationale reizen met inbegrip van de Belgische maritieme zones is de registratie in het register voor onbemande schepen onvoldoende en is een bijkomende registratie vereist voor zeeschepen voor bedrijfs- of beroepsmatig gebruik en pleziervaartuigen. Overheidsvaartuigen kunnen vrijwillig worden ingeschreven in het bijzonder register voor overheidsvaartuigen.
[1] Een onbemand schip is een zeeschip dat voor zijn volledige reis of een deel daarvan deels zonder menselijke tussenkomst kan varen of dat met besturing vanop afstand kan varen. Voor de toepassing van dit besluit, worden centra voor besturing op afstand beschouwd als een integrerend deel van het onbemande schip. Estuaire schepen zijn uitgesloten van de definitie ‘zeeschip’.
[2] Natuurlijk of rechtspersoon
[3] De beoordeling van het technisch dossier gebeurt steeds met inachtneming van de richtsnoeren van de Europese Unie (EU) en de International Maritime Organization (IMO), waaronder zijn:
- EU Operational Guidelines for safe, secure and sustainable trials of Maritime Autonomous Surface Ships (MASS),
- MSC.1/Circ.1604: Interim guidelines for MASS trials,
- MSC.1/Circ.1455: Guidelines for the approval of alternatives and equivalents as provided for in various IMO Instruments.